Umhverfi og umhirða kirkjugarða verði þannig árið 2000 að við getum stolt skilað góðu verki inn í nýja öld, segir Guðmundur Rafn Sigurðsson.

 

Skipulagsnefnd kirkjugarða hefur yfirumsjón með 300 kirkjugörðum í landinu auk fjölda niðurlagðra kirkjugarða og heimagrafreita. Guðmundur Rafn Sigurðsson landslagsarkitekt hefur starfað sem framkvæmdastjóri nefndarinnar um fjögurra ára skeið með aðsetri á biskupsstofu. Að beiðni heimamanna hefur Guðmundur Rafn heimsótt u.þ.b. 100 kirkjugarða á ári og gerir því iðulega stuttan stans í Reykjavík.

"Þessi ferðalög eru vissulega dálítið þreytandi, en samt sem áður hafa þau veitt mér mikla ánægju og leitt mig á fund fólks og á vit staða, sem ég hefði ekki látið mig dreyma um að heimsækja, en vildi ekki hafa misst af að kynnast," sagði Guðmundur Rafn í samtali á biskupsstofu.

 

Í mörg horn að líta

Af starfslýsingu má ráða að margt er á könnu framkvæmdastjórans. Hann á að sjá um eftirlit kirkjugarða um allt land, gera eða láta gera uppdrætti, skrár og verkáætlanir, útbúa leiðbeiningar og efna til námskeiða um hvaðeina sem snertir umhirðu og útlit kirkjugarða. Fyrir utan ráðningar og reddingar í sambandi við lagfæringar kirkjugarða ber framkvæmdastjóranum að veita ráðgjöf og fylgjast með því að áætlanir standist. Þá er honum ætlað að meta lánsumsóknir og mæla með og samþykkja lántökur og styrkveitingar úr kirkjugarðasjóði. Og er þá aðeins stiklað á stóru.

"Yfirleitt er það sett sem skilyrði fyrir fjárveitingum úr kirkjugarðasjóði, að ég fylgist vel með fyrir hönd sjóðsstjórnar hvernig styrkveitingar nýtast. Þannig kem ég yfirleitt á staðinn áður en framkvæmdir hefjast, a.m.k. einu sinni meðan á þeim stendur ef um viðamikil verk er að ræða, og loks þegar verkið er tekið út og áður en til lokagreiðslu kemur. Þetta hefur gefið góða raun, veitir bæði aðhald um framkvæmdahraða og gefur góða yfirsýn."

 

Umhverfi og umhirða

Eins og kunnugt er hafa kirkjugarðsgjöld verið skert verulega á síðustu árum og þar af leiðandi hafa tekjur kirkjugarðasjóðs rýrnað, um leið og lagðar hafa verið á hann nýjar skyldur. Þetta er að sjálfsögðu bagalegt að dómi Guðmundar Rafns vegna þess að mörg brýn verkefni bíða úrlausnar:

"Víða um land má sjá fallega og vel hirta kirkjugarða og margt hefur áunnist á síðustu árum. En fjölmargt þarfnast úrbóta og lagfæringa vegna þess að tímans tönn nagar sífellt mannanna verk. Það ætti því að vera markmið okkar er störfum að þessum málum, að á kristnitökuafmælinu árið 2000 verði umhverfi og umhirða kirkjugarða almennt komið í það gott horf, að við getum stolt skilað þeim inn í nýja öld."

 Loftmyndataka

Aðalmarkmið kirkjugarðasjóðs er að veita styrki og lán til kirkjugarða og kirkna. Samt er unnið að ýmsum öðrum merkum verkefnum fyrir tilstuðlan sjóðsins og í samvinnu við skipulagsnefnd kirkjugarða.

Loftmyndatöku af kirkjugörðum landsins hefur miðað vel áfram og er nú búið að taka loftmyndir af hátt í 300 kirkjugörðum og kirkjustöðum. Verkefninu verður væntanlega lokið á næsta ári.

 

Heildarskipulag

Heildarskipulag kirkjugarða og kirkjustaða er brýnt og viðamikið verkefni. Guðmundur Rafn hefur bent á að þegar gera á endurbætur á kirkjugörðum megi ekki einblína á garðinn heldur verði að líta á kirkjustaðinn sem heild og láta gera aðalskipulag og deiliskipulag af kirkjustöðum landsins. Tillaga þessa efnis með tilmælum til sveitarstjórna og skipulagsstjórnar var samþykkt á kirkjuþingi árið 1994 og hefur verið vel tekið af yfirvöldum en hefja þarf vinnu við þetta verk sem fyrst.

 

Heimagrafreitir

Aðalsteinn Steindórsson, sem gegndi starfi umsjónarmanns kirkjugarða í 30 ár, hefur lokið úttekt á heimagrafreitum í mörgum prófastsdæmum. Þessu verkefni var hrundið af stokkunum sumarið 1993 og ætti úttektinni að vera lokið sumarið 1998 eða 1999.

 

Merking fornra staða

Þá er þess að geta að hér á landi er að finna talsverðan fjölda niðurlagðra kirkjugarða og kirkjustaða sem þekktir eru úr Íslandssögunni. Eitt af hlutverkum kirkjugarðasjóðs er að styrkja merkingu staða þar sem verið hafa kirkjugarðar, kirkjur eða bænhús. Með aukinni umferð ferðamanna um landið hafa komið fram óskir um að unnt sé að finna einhverjar upplýsingar á þessum stöðum. Hér er um viðkvæmt og vandasamt verk að ræða en þegar hefur skipulagsnefnd kirkjugarða í samráði við Þjóðminjasafnið hugað að því hvernig standa eigi að merkingum þannig að vel fari.

 

Gömlu minningarmörkin

Skráning og varðveisla gamalla minningarmarka í kirkjugörðum skal svo síðast nefnd hér til sögu sem verkefni en það er hvorki síst né viðaminnst. Listrænir hlutir frá fyrri öldum eru óvíða til eldri og líklega hvergi í jafn ríkum mæli og í kirkjugörðum okkar. Þeir liggja víða undir skemmdum og því er brýnt að gera áætlanir um varðveislu og viðhald þeirra" segir Guðmundur Rafn Sigurðsson að lokum.

 

Guðmundur Rafn Sigurðsson

landslagsarkitekt.