|
Hugsjónakona um kvennréttindi
og guðspeki:
Aðalbjörg Sigurðardóttir
Aðalbjörg Sigurðardóttir var fædd þann 10. janúar 1887 í Miklagarði í
Saurbæjarhreppi í Eyjafirði, dóttir hjónanna Sigurðar bónda Ketilssonar (d.
1899) og Sigríðar Einarsdóttur frá Árgerði (d. 1929). Aðalbjörg var bráðgjör,
vel gefin og námfús. 13 ára fór hún í Kvennaskóla Akureyrar, var þar við nám tvo
vetur, 1900?1901 og 1902?3, og lauk þá prófi þaðan. Með hæstu einkunn, sem gefin
hafði verið, lauk hún svo prófi frá kennaradeild Flensborgarskóla í Hafnarfirði
1905, þá 18 ára. Hún sótti námskeið í Kennaraskóla Íslands 1908 og 1916. Til að
tryggja sér einnig starf á sumrin lauk hún námi frá Mjólkurskólanum á
Hvítárvöllum 1906. Fór námsför til Noregs 1910 og Englands 1921, þar sem hún
kynnti sér kennsluaðferðir Maríu Montessori. Hún var heimiliskennari á
Möðruvöllum í Eyjafirði 1903?4 og hjá Einari Þorgilssyni útgerðarmanni í
Hafnarfirði veturna 1905?7, en rjómabústýra á sumrin í Fljótshlíð og síðar í
Svarfaðardal. Kennari við barnaskólann á Akureyri 1908?18 (alla skólastjóratíð
Halldóru Bjarnadóttur, sjá æviágrip hennar). Þar hóf hún einnig félagsmálastörf
sín, var í Kvenréttindafélaginu og Sjálfstæðisfélaginu Skjaldborg, sem barðist
fyrir sjálfstæði landsins, auk þess að starfa að því sem hreif hana mest, en það
var guðspekihreyfingin. Hún var húsmóðir í Reykjavík frá 1918, seinni kona manns
síns, prófessors Haraldar, sem átti fimm börn fyrir; fylgdu henni sjálfri tvær
gamlar konur á heimilið, og tvö börn eignaðist hún með manni sínum, sem hún
missti eftir 10 ára sambúð. Þetta var því mannmargt heimili, þótt eldri börn
Haraldar væru orðin uppkomin, en þó tókst henni að sinna miklum félagsstörfum.
Aðalbjörg var formaður skólanefndar barnaskólanna í Reykjavík 1930?37 og
Laugarnesskóla 1938?42 og 1946?50. Átti hún sæti í fræðsluráði um skeið. Aldrei
lét hún bindast stjórnmálaflokki, en átti þó sæti á framboðslista
Framsóknarflokksins við bæjarstjórnarkosningar 1930, varð þannig
varabæjarfulltrúi í Reykjavík 1930?38 og gegndi starfinu að mestu í forföllum
aðalfulltrúa. "Hún var flugmælsk og skýr ræðumaður og hafði yndi af að fræða"
(STh). Formaður milliþinganefndar, er samdi lög um barnavernd, 1930, og fór ferð
um Norðurlönd sama ár til að kynna sér þau mál. Sat í barnaverndarnefnd
Reykjavíkur frá byrjun til 1938. Í framhaldi af því var hún fengin til að annast
kvikmyndaeftirlit ríkisins og gerði það um hálfan fjórða áratug, 1933?68. Þegar
skipuð var milliþinganefnd til að semja frumvarp að fræðslulögum, átti engin
kona sæti í nefndinni. Landsþing Kvenfélagasambands Íslands 1943 skoraði á
ráðherra að bæta úr því, og var Aðalbjörg skipuð í nefndina (1943?48); varð það
starf mjög stefnumótandi í menntamálum næstu áratuga. Sama landsþing KRFÍ kaus
Aðalbjörgu í nefnd til að semja álit að tilhögun húsmæðraskólanna, og gætti
áhrifa þeirrar nefndar verulega við lagasetningu um það efni (STh). Þá starfaði
hún mikið að félagsmálum kvenna. Hún var lengi varaformaður Kvenréttindafélags
Íslands (frá 1930) og átti þar góðan þátt í framgangi mála. Formaður Bandalags
kvenna var hún 1944?1966. Var hún í hópi þeirra kvenna Bandalagsins, sem vöktu
þá hreyfingu til hagsbóta fyrir börn borgarinnar, sem leiddi til stofnunar
Barnavinafélagsins Sumargjafar, og í stjórn þess sat hún lengi (STh). Stóð
einnig að stofnun Mæðrastyrksnefndar. Varaformaður Kvenfélagasambands Íslands
var hún 1943?1961, sat áður í varastjórn frá 1935. Ferðaðist hún mikið á vegum
sambandsins og flutti ótal erindi, ekki sízt um fræðslumál. Einnig kom hún oft
fram erlendis fyrir hönd sambandsins, og geta má þess, að erindi, sem hún flutti
á þingi Norræna húsmæðrasambandsins 1960, þótti svo snjallt, að sænska útvarpið
falaðist eftir því (STh). Aðalbjörg var gjaldkeri Friðarvinafélags Íslands.
Trúmál og andans mál voru henni mikið hugðarefni, og leitaði hún þar raka og
skilnings. Hallaðist hún snemma að guðspekistefnunni, en síðar að kenningum
Indverjans Krishnamurtis og fylgdist með ritum hans og erindum fram á elliár.
"Hún var móðir guðspekihreyfingarinnar á Íslandi," segir dr. Pétur Pétursson,
"og störf hennar að félagsmálum voru innblásin af hugsjónum hennar." Var hún
einn af stofnendum Guðspekifélags Íslands 1912 og starfaði í því til 1929.
Stofnaði hún leshring um það málefni á Akureyri og var ein helzta driffjöðrin í
guðspekistúkunni Systkinabandinu á Akureyri. Hún var formaður félagsins Stjarnan
í austri, þar til það var leyst upp 1929 (félagið gaf út samnefnt tímarit). Hún
var einnig áhugasamur spíritisti eins og maður hennar Haraldur. Þrátt fyrir
þessi áhugamál hvarf hún ekki úr kirkjunni, en var meðal stofnenda Óháða
safnaðarins í Reykjavík. Hún mun hafa verið fyrsta konan, sem steig í stól í
íslenzkri kirkju, árið 1969, og flutti þá páskaræðu að beiðni séra Emils
Björnssonar, forstöðumanns safnaðarins. Annars flutti hún líka fjölda erinda,
m.a. í útvarp, um uppeldismál, kvennamálefni, áfengismál, spíritisma, guðspeki,
kenningar Krishnamurtis o.fl., og voru sum þeirra prentuð, t.d. í Skólablaðinu
(m.a. Ný stefna í skólamálum, 1919), Ganglera (greinarnar Krishnamurti, 1928,
Köllun konunnar, s.á., Játning mín, 1929, og Minningarorð, 1934) og í Morgni.
Hún skrifaði einnig margar blaðagreinar. Grein hennar 'Lífsviðhorf mitt' birtist
í bókinni Játningar (útg. Símon Jóhs. Ágústsson, Rvík 1948). Hennar eigið
frumsamda verk er því ærið að vöxtum, en bíður þess enn, að það verði gefið út í
heild. Aðalbjörg þýddi allmörg rit: sögurnar Ída Elísabet (Sigrid Undset), 1947,
Ævintýri skátastúlknanna (A.H. Frederiksen), 1947, Skátastúlka í blíðu og stríðu
(sami höf.), 1948, og Skátastúlka ? stúdent (sami höf.), 1949. Gaf út og þýddi
það, sem til er á íslenzku eftir J. Krishnamurti, m.a. Ræðu og kvæði flutt við
eldana í Ommen 1927 (Rv. 1927) og Skuggsjá I?VI, 1930?38. Einnig gaf hún út
þessi rit eftir Harald Níelsson: Árin og eilífðin II (1928), Kristur og
kirkjukenningarnar (1929) og Bænir (1930). Aðalbjörg hafði starfsþrek fram á
elliár. Hún sagði í blaðaviðtali á áttræðisafmæli sínu: "Ég hef átt ákaflega
hamingjusama ævi, því svo mikið af hugsjónum mínum hefur rætzt." Átti hún þó
sínar andstreymisstundir og sorgarskugga, en lét það ekki villa sér sýn.
"Minning hennar verður tengd baráttu fyrir réttindum barna og kvenna, fyrir
frjálshuga trúarleit, fyrir bættum heimi" (STh). ? Hún varð riddari
Fálkaorðunnar 1957, var ennfremur heiðursfélagi Kvenréttindafélags Íslands og
Barnavinafélagsins Sumargjafar. Aðalbjörg lézt 87 ára að aldri þann 16. febrúar
1974 og hafði þá lifað mann sinn í nær 46 ár. ? Maður hennar (2. okt. 1918):
Haraldur Níelsson (1868?1928), prestur og prófessor í guðfræði, mikilvirkur
Biblíuþýðandi og vinsæll predikari, og var hún seinni kona hans. Börn þeirra:
Jónas Halldór (Jónas Haralz), f. 1919, hagfræðingur og bankastjóri, Bergljót
Sigríður, f. 1922, stúdent, kona Bjarna Rafnar, yfirlæknis á Akureyri.
Jón Valur Jensson tók saman.
Heimildir:
Hver er maðurinn I (1944), bls. 1.
Kennaratal I (1958), s. 2 og 266; III (1985), 3.
Íslenzkir samtíðarmenn I (1965), bls. 8.
Reykjavík. Bæjar- og borgarfulltrúatal (1986), 9?10.
Æviminningabók Menningar- og minningarsjóðs kvenna, V (1984), 7?8: æviþáttur
Aðalbjargar eftir Sigríði Thorlacius (STh).
http://www.hi.is/Apps/WebObjects/HI.woa/wa/dp?detail=1005134&name=frettasida
(fregn af háskólafyrirlestri dr. Péturs Péturssonar: Íhygli og athafnaþrá: Um
ástir og hugsjónir Aðalbjargar Sigurðardóttur, einkum um trúarreynslu hennar,
27.10. 2005).
http://www.kistan.is/efni.asp?n=1429&f=3&u=64
http://www.ismennt.is/not/birgirb/hofoggr.html (höfundaskrá Ganglera).
|
[ 